ब्लाकहोल के हो? यो कसरी बन्छ? जानिराखौँ

सहयात्रा टिभी

हाम्रो ब्रम्हाण्डमा यति धेरै रहस्यहरु छन् की मानिसको कल्पना ती सबै रहस्यहरु सम्म पुग्न पनि सक्दैन । ब्रम्हाण्ड कसरी बन्यो? कहिले बन्यो? भन्ने बारेमा मानिसले बिभिन्न सिद्धान्त र अनुमान हरु प्रस्तुत गरेका छन् । ब्रम्हाण्डमा चलयमान छ, यसमा कति कुराहरु विनाशकारी पनि रहेका छन् । त्यस मध्ये ब्लाकहोल पनि एक हो ।  ब्लाकहोल केहो भन्ने विषयमा धेरै उत्सुकताहरु पाउन सकिन्छ ।

ब्लाकहोलको गुरुत्वकर्षण बल यति धेरै हुन्छ की यसले प्रकाशलाई पनि आफ्नो तर्फ तान्न सक्छ । यतिसम्म की  ब्लाकहोल भित्र समय पनि रोकिने बैज्ञानिकहरु बताउछन् । यसको नजिक बाट कुनै बस्तु जादैँ छ भने त्यो बस्तु पनि यसै भित्र समाहित हुन्छ । यो यति धेरै शक्तिशाली हुन्छ की यसले पृथ्बी भन्दा लाखौ गुणा ठुला ताराहरुलाई पनि एकै क्षणमा समाहित गर्न सक्छ ।

ब्लाकहोल कसरी बन्छ?

एउटा तारामा हाईड्रोजन ग्याँस हन्छ, हाइर्डोजनको कारणले ताराबाट धेरै तापमान र प्रकाश निस्कन्छ । एउटा तारा भित्र बिशेष गरी दुइ प्रकारको उर्जा पाइन्छ । गुरुत्व उर्जा र नाभकीय उर्जा । गुरुत्व उर्जा तारालाई आफ्नो केन्द्र तिर तान्छ भने नाभकीय उर्जा तारा भित्र भएको विस्फोटको कारणले तारालाई बाहिरतर्फ धकेल्छ । यी दुइ उर्जाहरु बाट नै तारा सन्तुलित रहन्छ । जब यी दुइ मध्ये कुनै एक उर्जा कमी हुन थाल्छ तब ताराका अन्त्य पनि नजिक आउन थाल्छ, तर कुन उर्जा कमी हुने हो भन्ने ताराको  आकारले निर्धारण गर्छ । ठुलो तारामा गुरुत्वाकर्षण बल हाबी हुन्छ भने सानो तारामा नाभकीय शक्ति हाबि हुन्छ । कुनै पनि तारालाई सन्तुलित राख्न यी दुइ उर्जाहरु बिपरित दिशामा बराबर हुनुपर्ने हुन्छ । जब कुनै ताराको गुरुत्वकर्षण शक्ति कम हुन्छ तब ताराले आफ्नो भित्र भएको हाइर्डोजन विष्फोटलाई रोक्न सक्दैन र तारा पड्किन पुग्छ । यस प्रकृयालाई सुपरनोभा भनिन्छ । यो पकृयाबाट तारा न्युटन स्टार बन्न पुग्छ । जब कुनै तारामा गुरुत्वकर्षण बढि हुन्छ त्यस तारा भित्र रहेको हाइर्डोजन बिस्तारै बिस्तारै जलेर सकिन्छ र नाभकीय उर्जा पनि हाईड्रोजनसँगै सकिन्छ । त्यसमा शक्तिशाली गुरुत्वाकर्षण शक्ति बाकी रहन्छ जसले तारालाई केन्द्रमा तानेर ल्याउछ र तारा ब्लाकहोलको रुपमा परिवर्तन हुन्छ । यसको गुरुत्व बल यति धेरै हुन्छ की यसले प्रकाशलाई पनि आफ्नो तर्फ खिचेर ल्याउन सक्छ जसले गर्दा हामी ब्लाकहोल लाई देख्न सक्दैनौ ।  यसबाट प्रश्न उब्जन्छ की बैज्ञानिकहरुले यसको अस्थित्व कसरी पत्ता लगाए । जब प्रकार ब्लाकहोलको नजिकबाट जान्छ तब प्रकाश ब्लाकहोल तर्फ मुडिन्छ र प्रकाश ब्लाकहोलको छेउमा पुगेर थोरै बाँङ्गिन्छ,  यहि बाट ब्लाकहोलको अस्थित्व रहेको थाहा पाउन सकिन्छ ।

सूर्यकोभन्दा ३ गुणा ठूलो पिण्ड सूक्ष्म विन्दुमा परिणत हुँदा त्यसको घनत्व  कल्पना गर्नै नसकिने हुन्छ । उक्त सूक्ष्म विन्दुलाई विलक्षताको बिन्दु (Point of Singularity) भनिन्छ ।