अमेरिकाद्वारा अकस सुरक्षा सम्झौताको समीक्षा, हिन्द-प्रशान्त क्षेत्रमा तरंग

सहयात्रा टिभी

काठमाडौं । जेठ २९, अमेरिकी नयाँ प्रशासनले अष्ट्रेलिया र बेलायतसँगको ऐतिहासिक अकस सुरक्षा सम्झौताको समीक्षा गर्ने भएको छ। यो कदमले हिन्द-प्रशान्त क्षेत्रको सुरक्षा रणनीतिमा तरंग पैदा गरेको छ भने साझेदार राष्ट्रहरू अष्ट्रेलिया र बेलायतले यसलाई ‘स्वाभाविक’ प्रक्रिया भन्दै सम्झौता निरन्तर रहनेमा विश्वास व्यक्त गरेका छन्।

सन् २०२१ मा हस्ताक्षर भएको यो सम्झौता अन्तर्गत अष्ट्रेलियालाई आणविक शक्तिबाट चल्ने पनडुब्बी प्रविधि उपलब्ध गराउने उल्लेख छ। एक अमेरिकी रक्षा अधिकारीका अनुसार, यो समीक्षा ‘राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको ‘अमेरिका फर्स्ट’ एजेन्डासँग अघिल्लो प्रशासनको पहल मेल खान्छ कि खाँदैन भनेर सुनिश्चित गर्न’ लागिएको हो। अमेरिकाले आफ्ना सहयोगी राष्ट्रहरूले आफ्नो कुल गार्हस्थ्य उत्पादन (जीडीपी) को कम्तिमा ३% रक्षामा खर्च गर्नुपर्नेमा जोड दिइरहेको छ।

अष्ट्रेलियाका रक्षामन्त्री रिचर्ड मार्ल्सले सम्झौता निरन्तर रहनेमा आफू ‘धेरै विश्वस्त’ रहेको बताएका छन्। उनले भने, “अष्ट्रेलियालाई लामो दूरीको पनडुब्बी क्षमता किन आवश्यक छ भन्ने बुझ्न नक्सा हेरे मात्र पुग्छ।” यस्तै, बेलायतको रक्षा मन्त्रालयका प्रवक्ताले पनि नयाँ प्रशासनले सम्झौता हेर्नु ‘बुझ्न सकिने’ कुरा भएको बताएका छन् र यसलाई दशकौंकै सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण रणनीतिक साझेदारीको रूपमा व्याख्या गरेका छन्।

समीक्षाको नेतृत्व अकसका पूर्व आलोचक एल्ब्रिज कोल्बीले गर्नेछन्, जसले गत वर्ष “हामीलाई सबैभन्दा बढी आवश्यक परेको बेला अमेरिकाले किन यो ‘ताजको हीरा’ जस्तो सम्पत्ति अरूलाई दिने?” भनी प्रश्न उठाएका थिए।

विश्लेषकहरूका अनुसार, अमेरिकाको आफ्नै पनडुब्बी उत्पादन क्षमतामा चाप परिरहेको र अष्ट्रेलियाले ती पनडुब्बी अमेरिकाले चाहेअनुसार प्रयोग गर्छ कि गर्दैन भन्ने चिन्ताका कारण पनि यो समीक्षा जायज देखिन्छ। यदि अमेरिका सम्झौताबाट पछि हटेमा, यसको निरन्तर आलोचना गर्दै आएको चीनले ‘खुसियाली मनाउने’ विज्ञहरूको भनाइ छ।

अकस सम्झौता के हो ?

अकस अमेरिका, बेलायत र अष्ट्रेलियाबीचको त्रिपक्षीय सुरक्षा सम्झौता हो। यसका मुख्य विशेषताहरू:

प्रविधि हस्तान्तरण: यस अन्तर्गत अमेरिका र बेलायतले अष्ट्रेलियालाई आणविक शक्तिबाट चल्ने पनडुब्बी निर्माण गर्ने प्रविधि उपलब्ध गराउनेछन्। यो वासिङ्टनको रक्षा प्रविधिको ‘ताजको हीरा’ मानिन्छ।

रणनीतिक महत्त्व: यी पनडुब्बीहरू डिजेलबाट चल्ने पनडुब्बीभन्दा छिटो र लामो दूरीसम्म अपरेट गर्न सक्छन्, जसले अष्ट्रेलियाको सैन्य क्षमतालाई उल्लेख्य रूपमा बढाउनेछ।

क्षेत्रीय सुरक्षा: हिन्द-प्रशान्त क्षेत्रमा शान्ति र स्थायित्व कायम राख्न यो सम्झौता महत्त्वपूर्ण मानिएको छ, यद्यपि चीनले यसलाई हतियारको होडबाजी बढाउने भन्दै आलोचना गर्दै आएको छ।