हजार वर्ष पुरानो दुई शिव मन्दिर विवादले थाइल्यान्ड र कम्बोडिया युद्धमा

सहयात्रा टिभी

काठमाडौं । साउन १०, थाइल्यान्ड र कम्बोडियाबीच शताब्दीऔँ पुरानो शिव मन्दिरको स्वामित्वलाई लिएर चलिरहेको विवादले हिंसात्मक सैन्य रूप लिएको छ। सीमा क्षेत्रमा दुई देशका सेनाबीच भएको झडप हवाई हमलासम्म पुगेको छ, जसले हजारौं मानिस विस्थापित भएका छन् भने थाइल्यान्डका प्रधानमन्त्रीले यसलाई “युद्ध” मा परिणत हुनसक्ने चेतावनी दिएका छन्।

वर्तमान अवस्था: झडप र कूटनीतिक प्रयास

सैन्य कारबाही: कम्बोडियाले आफ्नो आवासीय क्षेत्रमा गोली प्रहार भएको आरोप लगाएपछि थाई सेनाले कम्बोडियाली भूमिमा हवाई आक्रमण सुरु गरेको थियो। शुक्रबारसम्म सीमाका १२ स्थानमा झडप भएको रिपोर्ट छ।

मानवीय क्षति: थाई सरकारका अनुसार, द्वन्द्वका कारण एक लाखभन्दा बढी मानिस विस्थापित भएका छन्। थाइल्यान्डतर्फ एक सैनिकसहित १५ जनाको मृत्यु भएको छ भने ४६ जना घाइते भएका छन्। कम्बोडियाले भने आधिकारिक हताहतीको विवरण सार्वजनिक गरेको छैन।

मार्शल ल: थाइल्यान्डले कम्बोडियासँग सीमा जोडिएका ८ जिल्लामा मार्शल ल घोषणा गरेको छ।

कूटनीतिक तनाव:

थाइल्यान्ड: कार्यवाहक प्रधानमन्त्री फुमथाम वेचायाचाईले अवस्था थप बिग्रिए युद्ध हुनसक्ने चेतावनी दिएका छन्। यद्यपि, थाई विदेश मन्त्रालयले लडाइँ केही मत्थर भएको र कम्बोडिया तयार भए मलेसियाको मध्यस्थतामा वार्ता गर्न सकिने बताएको छ।

कम्बोडिया: कम्बोडियाले संयुक्त राष्ट्रसंघ सुरक्षा परिषद्को आपतकालीन बैठक बोलाउन माग गर्दै तत्काल सैन्य हमला रोक्न आग्रह गरेको छ।

विवादको ऐतिहासिक जड के हो?

यो विवादको केन्द्रमा १००० वर्ष पुराना दुई शिव मन्दिर— प्रीह विहार र ता मुएन थोम— को स्वामित्व रहेको छ।

१. ऐतिहासिक टकराव: यो विवाद खमेर साम्राज्य (कम्बोडिया) र सियाम साम्राज्य (थाइल्यान्ड) बीचको लामो समयदेखिको टकरावको अंश हो।

२. सीमाङ्कनको समस्या: सन् १९०७ मा फ्रान्सेली शासनकालमा कम्बोडिया र थाइल्यान्डबीच ८१७ किलोमिटर लामो सीमा कोरियो।
* प्रीह विहार मन्दिर: नक्सामा यो मन्दिर कम्बोडियाको भूभागमा पर्‍यो, जसमा थाइल्यान्डले असहमति जनायो।
* ता मुएन थोम मन्दिर: यो मन्दिर थाइल्यान्डको भूभागमा देखाइयो, तर कम्बोडियाले यसलाई खमेर साम्राज्यको ऐतिहासिक सम्पदा भन्दै आफ्नो दाबी गर्दै आएको छ। यो मन्दिर अस्पष्ट सीमा क्षेत्रमा पर्ने भएकाले दुवै देशले आफ्नो दाबी गर्छन्।

कानुनी लडाइँ र विश्व सम्पदा सूचीको भूमिका

अन्तर्राष्ट्रिय अदालतको फैसला: प्रीह विहार मन्दिरमाथिको विवाद बढ्दै गएपछि सन् १९५९ मा कम्बोडियाले अन्तर्राष्ट्रिय अदालतमा मुद्दा दायर गर्‍यो।

सन् १९६२: अदालतले मन्दिर कम्बोडियाको भएको फैसला सुनायो।

सन् २०१३: अदालतले आफ्नो पुरानो फैसलालाई थप स्पष्ट पार्दै मन्दिर मात्र नभई त्यस वरपरको भूभाग पनि कम्बोडियाकै भएको ठहर गर्‍यो र थाइल्यान्डलाई सेना हटाउन आदेश दियो।

युनेस्कोको भूमिका: सन् २००८ मा युनेस्कोले प्रीह विहार मन्दिरलाई विश्व सम्पदा सूचीमा समावेश गरेपछि विवाद झनै चर्कियो र दुई देशबीच सैन्य झडप सुरु भयो।

पछिल्लो तनाव र राजनीतिक परिणाम

पछिल्लो समय यो द्वन्द्व पुनः चर्कनुमा सीमामा भएको सैनिक गतिविधि र त्यसले निम्त्याएको राजनीतिक उथलपुथल जिम्मेवार छ।

द्वन्द्वको सुरुवात: कम्बोडियाका अनुसार, थाई सैनिकहरूले ता मुएन थम मन्दिर नजिक काँडेतार लगाउन खोज्दा विवाद सुरु भयो। उता, थाई सेनाले भने कम्बोडियाली सैनिकले पहिलो आक्रमण गरेको दाबी गरेको छ।

प्रधानमन्त्रीको पद गुम्यो: विवाद सुल्झाउने प्रयासमा थाई प्रधानमन्त्री पेटोङटार्न सीनावात्राले कम्बोडियाका प्रभावशाली नेता हुन सेनसँग गरेको फोन वार्ताको अडियो बाहिरियो।

उक्त वार्तामा उनले हुन सेनलाई ‘काका’ भन्दै “तपाईंलाई चाहिने केही भए म मिलाउँछु” भनेकी थिइन्।

यो अडियोले देशको सेनाको अपमान भएको भन्दै थाइल्यान्डमा राष्ट्रिय आक्रोश फैलियो, जसका कारण अदालतले उनलाई पदबाट हटायो।

यसरी, ऐतिहासिक सीमा विवाद, राष्ट्रिय गौरव र आन्तरिक राजनीतिको जटिल मिश्रणले थाइल्यान्ड र कम्बोडियाबीचको सम्बन्धलाई अत्यन्तै तनावपूर्ण बनाएको छ र यसको समाधान अझै अनिश्चित देखिन्छ।